Απρίλιος 2025
Τίτλος Έργου:
«Επαγγελματική κατάρτιση στον τομέα της εξάρτησης από παράνομες ουσίες: Εξοπλίζοντας επαγγελματίες υγείας με δεξιότητες και τεχνικές θεραπείας της εξάρτησης» (CARE4SUD)
Απρίλιος 2025
2022-1-LT01-KA220-VET-000086077
Επεξεργασία από: Social-Mind
Πλαίσιο
Ο εθισμός σε παράνομες ουσίες επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και σε παγκόσμιο επίπεδο. Σύμφωνα με την Έκθεση για τα Ναρκωτικά στην Ευρώπη 2023, εκτιμάται ότι 83 εκατομμύρια ενήλικες στην ΕΕ (δηλαδή το 28,9% του ενήλικου πληθυσμού) έχουν κάνει χρήση παράνομων ουσιών τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους. Το 2019, σημειώθηκαν τουλάχιστον 5.150 θάνατοι από υπερβολική δόση στην ΕΕ, με τον αριθμό αυτό να αυξάνεται σταθερά κάθε χρόνο από το 2012. Σε ολόκληρη την Ευρώπη, η αναλογία μεταξύ των διαθέσιμων θεραπευτικών υπηρεσιών – όπως προγράμματα διαμονής, θεραπευτές, ψυχίατροι και σύμβουλοι – συνεχώς μειώνεται. Καθώς η χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ εξαπλώνεται με ταχείς ρυθμούς, αυξάνεται και ο αριθμός των ανθρώπων που χρειάζονται βοήθεια, με αποτέλεσμα να απαιτείται κάθε χρόνο μεγαλύτερος αριθμός εξειδικευμένων συμβούλων εξαρτήσεων ώστε να καλυφθεί η αυξανόμενη ζήτηση για επαγγελματική θεραπεία.
Αυτές οι προκλήσεις επιτείνονται από την ανεπαρκή αφιέρωση διδακτικού χρόνου στη θεματική της ιατρικής των εξαρτήσεων, καθώς και από την απουσία κατάλληλα καταρτισμένου εκπαιδευτικού προσωπικού. Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι πολλοί επαγγελματίες υγείας δηλώνουν ότι δεν αισθάνονται κατάλληλα προετοιμασμένοι να ανταποκριθούν στις ιδιαίτερες ανάγκες ασθενών με διαταραχή χρήσης ουσιών (SUD). Η έρευνα δείχνει επίσης ότι το στίγμα και η αντίληψη περί ανεπαρκούς ικανότητας διαχείρισης των SUD αποτελούν σημαντικούς παράγοντες που συμβάλλουν σε αρνητικές επαγγελματικές στάσεις, όπως η χαμηλή εκτίμηση προς τα άτομα με SUD και η απροθυμία συνεργασίας μαζί τους. Στο ίδιο πλαίσιο, η παγκόσμια έρευνα ATLAS-SU του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) σχετικά με τους πόρους για την πρόληψη και θεραπεία των SUD, ανέδειξε τις ελλείψεις στην κατάρτιση επαγγελματιών υγείας στον τομέα αυτό διεθνώς.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο γεννήθηκε το έργο CARE4SUD. Το CARE4SUD | Επαγγελματική κατάρτιση στον τομέα της εξάρτησης από παράνομες ουσίες: Εξοπλίζοντας επαγγελματίες υγείας με δεξιότητες και τεχνικές θεραπείας της εξάρτησης αποτελεί ένα έργο χρηματοδοτούμενο από το πρόγραμμα Erasmus+ της Ευρωπαϊκής Ένωσης (KA220-VET – Συμπράξεις συνεργασίας στην επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση) και υλοποιείται από το Klaipėdos Ernesto Galvanausko Profesinio Mokymo Centras (Λιθουανία), σε σύμπραξη με τους οργανισμούς Inštitut za raziskave in razvoj Utrip (Σλοβενία), Sosu Ostjylland (Δανία), Universidade do Porto (CIIE/FPCEUP | Πορτογαλία), Direcția de Asistență Socială și Medicală Cluj-Napoca (Ρουμανία) και το Institute of Social Solidarity and Wellbeing: Social Mind (Ελλάδα).
Ο γενικός στόχος του έργου είναι να ενισχύσει τον επαγγελματισμό του ανθρώπινου δυναμικού στον τομέα της εξάρτησης από παράνομες ουσίες, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η κύρια ομάδα-στόχος του έργου περιλαμβάνει επαγγελματίες υγείας στον πρωτοβάθμιο τομέα υγείας χωρίς εξειδίκευση στις εξαρτήσεις ή/και ιατρούς που επιθυμούν να δραστηριοποιηθούν στον τομέα της θεραπείας εξαρτήσεων για να ενισχύσουν τις γνώσεις και δεξιότητές τους· επαγγελματίες εξαρτήσεων (κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχολόγους, ψυχιάτρους που εργάζονται με άτομα που κάνουν χρήση παράνομων ουσιών)· εκπαιδευτές και ειδικούς ΕΕΚ, φορείς κατάρτισης, επαγγελματίες κοινωνικής φροντίδας, καθώς και στοχευμένους φορείς χάραξης πολιτικής.
Στο πλαίσιο του Πακέτου Εργασίας 2 – Έκθεση Ανασκόπησης και Ανάλυσης: Μια πιο εστιασμένη ματιά στα εκπαιδευτικά προγράμματα για την εξάρτηση από παράνομες ουσίες, οι εταίροι διερεύνησαν τα διαθέσιμα εθνικά εκπαιδευτικά προγράμματα, περιλαμβανομένων επαγγελματικών και σύντομων διαδικτυακών σεμιναρίων, με σκοπό την ενίσχυση των δεξιοτήτων των επαγγελματιών υγείας στον εντοπισμό και τη διαχείριση ασθενών των οποίων τα ιατρικά προβλήματα προκαλούνται ή επιδεινώνονται από τη χρήση παράνομων ουσιών. Εκπονήθηκαν έξι Εθνικές Εκθέσεις, οι οποίες εντοπίζουν τα κενά και τις ελλείψεις σε πρακτικές και μελλοντικά αναγκαίες δεξιότητες στον τομέα της υγειονομικής φροντίδας για τις εξαρτήσεις, σε περιφερειακό επίπεδο, όπως αυτά καταγράφηκαν μέσα από συζητήσεις με επαγγελματίες και ίδιους τους ασθενείς.
Για να γίνει κατανοητό το πλαίσιο καθεμιάς από τις χώρες που συμμετέχουν στο CARE4SUD έργο, εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου μια διακρατική έκθεση σχετικά με τις ανάγκες και τα κενά στον εθισμό από παράνομες ναρκωτικές ουσίες, εστιάζοντας στο νομικό και κοινωνικό πλαίσιο σχετικά με την παράνομη χρήση, τις προσφορές κατάρτισης που υπάρχουν και τις αντιλήψεις των συμμετεχόντων σε αυτό το έργο – χρήστες ναρκωτικών (ή πρώην χρήστες) και εμπειρογνώμονες / εργαζόμενους στον τομέα της υγείας στον τομέα αυτό στις έξι χώρες εταίρους. Όλοι οι εταίροι αναγνώρισαν την τεράστια έλλειψη γνώσεων μεταξύ των εργαζομένων στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης στις χώρες τους σχετικά με τον τρόπο διαχείρισης των ατόμων που κάνουν χρήση ναρκωτικών και την έλλειψη παρεμβάσεων για τη μείωση των συμπεριφορών που εισάγουν διακρίσεις. Παρά τον επιπολασμό των ιατρικών ασθενειών μεταξύ αυτού του πληθυσμού, την υψηλή χρήση των υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης και την αυξανόμενη διαθεσιμότητα αποτελεσματικών θεραπευτικών επιλογών, μεγάλος αριθμός ατόμων με διαταραχές χρήσης ουσιών εξακολουθεί να μην λαμβάνει θεραπεία και κατάλληλη καθοδήγηση και παραπομπές. Επιπλέον, οι περισσότεροι επαγγελματίες υγείας στη Λιθουανία, τη Δανία, την Ελλάδα, τη Σλοβενία, τη Ρουμανία και την Πορτογαλία δεν λαμβάνουν επαρκή εκπαίδευση σχετικά με τον εθισμό κατά τη διάρκεια της ιατρικής σχολής και της ειδικότητας, οδηγώντας σε εργατικό δυναμικό υγειονομικής περίθαλψης που δεν είναι επαρκώς εξοπλισμένο για την παροχή υπηρεσιών θεραπείας κατάχρησης ουσιών.
Στόχος της σύνοψης πολιτικής: Σκοπός είναι η παρουσίαση των αναγκών και ελλείψεων στο πρακτικό πλαίσιο εκπαίδευσης επαγγελματιών υγείας στον τομέα της εξάρτησης στις έξι συμμετέχουσες χώρες, καθώς και η διατύπωση συστάσεων που θα μπορούσαν να ενισχύσουν τις δεξιότητες συμβουλευτικής εξαρτήσεων, ειδικά σε θέματα ανίχνευσης, βραχείας παρέμβασης και παραπομπής για θεραπεία.
Κατάρτιση στον τομέα της εξάρτησης: ανάγκες/κενά και συστάσεις
Οι κοινές ανάγκες/κενά σε όλες τις χώρες εταίρους που επισημάνθηκαν στη διακρατική έκθεση και οι επακόλουθες συστάσεις είναι:
Έλλειψη ολιστικής προσέγγισης στην υγεία του ασθενούς. Σύσταση: Ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ ψυχιατρικής, ιατρών εξαρτήσεων, γενικών ιατρών και άλλων τομέων του συστήματος υγείας. Δημιουργία πλαισίου που να ευνοεί την ολιστική προσέγγιση στην υγεία των ασθενών.
Έλλειψη δεξιοτήτων και γνώσεων των επαγγελματιών υγείας στον τομέα των εξαρτήσεων. Σύσταση: Εξοπλισμός των επαγγελματιών με περισσότερα εργαλεία και δεξιότητες, όπως επικοινωνιακές και κινητοποιητικές δεξιότητες, γνώση θεραπευτικών επιλογών, ανάλυση δραστηριοτήτων και συνεργασία με θεραπευτές εξαρτήσεων και διατομεακούς φορείς.
Έλλειψη επικύρωσης δεξιοτήτων και ερευνητικής τεκμηρίωσης στον τομέα των εξαρτήσεων. Σύσταση: Αναγνώριση της σημασίας συγκέντρωσης και επικύρωσης δεξιοτήτων μέσα από μονάδες που μπορούν να αναπτύσσουν και να εφαρμόζουν εκπαιδευτικά προγράμματα, καθώς και προώθηση της έρευνας για την εφαρμογή τεκμηριωμένων παρεμβάσεων.
Έλλειψη συνεχιζόμενης εκπαίδευσης για τους επαγγελματίες υγείας στον τομέα των εξαρτήσεων. Σύσταση: Υπογραμμίστηκε η απουσία ειδικής συνεχιζόμενης εκπαίδευσης για ιατρούς, επαγγελματίες υγείας και κοινωνικούς λειτουργούς. Υπάρχει σαφής ανάγκη για θεσμοθετημένες, ποιοτικά διασφαλισμένες και εξειδικευμένες εκπαιδευτικές ευκαιρίες με αντίστοιχες πιστοποιήσεις.
Πρόσθετες ανάγκες/κενά που επισημάνθηκαν στην Ελλάδα και οι επακόλουθες συστάσεις:
Περιορισμένη πρακτική εκπαίδευση στην αναγνώριση και διαχείριση της χρήσης ουσιών. Ακόμα και όταν υπάρχει εκπαιδευτικό περιεχόμενο, είναι συχνά θεωρητικό και δεν παρέχει πρακτικές δεξιότητες. Οι επαγγελματίες δεν γνωρίζουν πώς να εντοπίζουν σημάδια χρήσης, να κατανοούν τις κατηγορίες ουσιών και τις παρενέργειες, να λαμβάνουν αποτελεσματικό ιστορικό και να διαχειρίζονται περιπτώσεις ολιστικά. Σύσταση: Ανάπτυξη στοχευμένων, πρακτικών εκπαιδευτικών ενοτήτων για την αναγνώριση της χρήσης ουσιών, τις κατηγορίες και επιδράσεις, τις διαδικασίες λήψης ιστορικού και ολιστικές στρατηγικές διαχείρισης.
Απουσία μαθημάτων σχετικών με τις εξαρτήσεις στα πανεπιστημιακά προγράμματα σπουδών. Οι σημερινοί φοιτητές ιατρικής και νοσηλευτικής δεν διδάσκονται την εξάρτηση ως βασικό αντικείμενο, με αποτέλεσμα να αποφοιτούν χωρίς επαρκή κατανόηση της πολυπλοκότητας του φαινομένου.Σύσταση: Αναθεώρηση των πανεπιστημιακών προγραμμάτων για να περιλάβουν την εξάρτηση ως βασικό μάθημα, διασφαλίζοντας ότι οι μελλοντικοί επαγγελματίες θα είναι κατάλληλα προετοιμασμένοι.
Υποαξιοποίηση της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στην πρώιμη παρέμβαση. Τα Κέντρα Υγείας θα μπορούσαν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην ανίχνευση πρώιμης χρήσης, όμως παραμένουν ανεκμετάλλευτα λόγω έλλειψης προσωπικού και εξειδικευμένης κατάρτισης. Σύσταση: Εξοπλισμός των επαγγελματιών πρωτοβάθμιας φροντίδας με εργαλεία ανίχνευσης και εξειδικευμένη εκπαίδευση στον τομέα των εξαρτήσεων.
Στίγμα και έλλειψη ενημέρωσης μεταξύ των επαγγελματιών υγείας. Η εξάρτηση εξακολουθεί να φέρει βαρύ στίγμα, ακόμη και στο χώρο της υγείας, οδηγώντας σε αποστασιοποίηση και αποθάρρυνση των επαγγελματιών να ασχοληθούν. Αυτό ενισχύει τον κοινωνικό αποκλεισμό των χρηστών και καθυστερεί την παροχή φροντίδας. Σύσταση: Προώθηση δράσεων ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης εντός των δομών υγείας για τη μείωση του στίγματος και την ενθάρρυνση μιας συμπονετικής και ενημερωμένης προσέγγισης.
Περιορισμένη υποστήριξη για οικογένειες και εφήβους. Οι νέοι και οι οικογένειές τους, ιδιαίτερα σε αγροτικές περιοχές, έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε κατάλληλες υπηρεσίες υποστήριξης. Οι επαγγελματίες υγείας στερούνται κατάρτισης στην οικογενειακή θεραπεία και μηχανισμούς παραπομπής για ανηλίκους. Σύσταση: Σχεδιασμός ολιστικών υπηρεσιών που ανταποκρίνονται στις ανάγκες εφήβων και οικογενειών, περιλαμβάνοντας οικογενειακή θεραπεία, εκπαίδευση γονέων και εξειδικευμένες δομές φροντίδας για εφήβους.
Απουσία συμμετοχής των ίδιων των χρηστών στον σχεδιασμό υπηρεσιών. Άτομα με εμπειρία χρήσης ουσιών σπάνια συμμετέχουν στο σχεδιασμό ή την υλοποίηση υπηρεσιών, παρόλο που η εμπειρία τους είναι καθοριστική για την αποτελεσματικότητα και την ανθρωποκεντρική προσέγγιση. Σύσταση: Θεσμοθέτηση της συμμετοχής ατόμων με εμπειρία εξάρτησης στις υπηρεσίες μέσω ρόλων ως μέντορες και συμμετοχικού σχεδιασμού παρεμβάσεων.
“Η υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την παραγωγή αυτού του εγγράφου δεν συνιστά έγκριση του περιεχομένου που αντικατοπτρίζει μόνο τις απόψεις των συντακτών και ο Εθνικός Οργανισμός και η Επιτροπή δεν μπορούν να θεωρηθούν υπεύθυνοι για οποιαδήποτε χρήση των πληροφοριών που περιέχονται σε αυτό”.